Dnia 4 marca 2022 r. Rada Unii Europejskiej wydała decyzję wykonawczą dotyczącą tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców (“Decyzja“). Ochrona ta wynika z dyrektywy Rady[1] i ma zastosowanie od 4 marca 2022 roku. Przepisy lokalne w krajach członkowskich doprecyzują świadczenia oferowane w ramach  ochrony tymczasowej (o ile obowiązujące przepisy nie zapewniają już równoważnej lub lepszej ochrony), więc najprawdopodobniej wystąpią pewne odrębności w poszczególnych krajach. Przewidujemy, że w najbliższych dniach pojawią się szczegóły.

Jakie prawa w zakresie swobodnego przemieszczania się przysługują obywatelom Ukrainy?

Obywatele Ukrainy są zwolnieni z obowiązku wizowego przy wjeździe do strefy Schengen[2]. Oznacza to, że mogą oni wjechać do strefy Schengen bez konieczności uprzedniego uzyskania wizy, a zatem mogą natychmiast przekroczyć granicę dowolnego kraju sąsiedniego (Polski, Słowacji, Węgier lub Rumunii). Obywatele Ukrainy zamierzający podróżować do Irlandii (która przyjmuje niniejszą Decyzję) również nie muszą posiadać wizy.

Jak wygląda tymczasowa ochrona?

Choć państwa członkowskie mogą zdecydować się na zaoferowanie bardziej korzystnych warunków tymczasowej ochrony, jako minimum ochrony powinno zostać zapewnione uprawnionym osobom (poniżej opisano, kto się kwalifikuje) prawo do pracy w państwie członkowskim UE, a także dostęp do opieki medycznej, edukacji dla nieletnich, zakwaterowania i opieki społecznej. Formalności związane z potwierdzaniem tych praw powinny być ograniczone do minimum.

Cudzoziemiec nie ma obowiązku ubiegania się o tymczasową ochronę w pierwszym kraju, do którego przybył. Po wjeździe do strefy Schengen dana osoba może przenieść się do kraju docelowego w strefie Schengen lub do Irlandii i złożyć wniosek o tymczasową ochronę w wybranym przez siebie kraju. Jednak po wydaniu zezwolenia na pobyt w danym kraju dana osoba nie może później ubiegać się o ochronę tymczasową w innym kraju (np. nie można ubiegać się o tymczasową ochronę w Polsce, a następnie po sześciu miesiącach przenieść się do Francji i tam również otrzymać tymczasową ochronę).

 Kto jest objęty ochroną?

 Ochrona ma zastosowanie do:

• obywateli Ukrainy przebywających na Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. Dodatkowo państwa członkowskie zachęca się również do objęcia ochroną osób, które uciekły z Ukrainy na krótko przed dniem 24 lutego 2022 r;
• bezpaństwowców i obywateli państw trzecich (innych niż Ukraina), którzy korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej na Ukrainie przed dniem 24 lutego 2022 r. Państwa członkowskie mogą również rozszerzyć ochronę na inne osoby, które przebywały legalnie na Ukrainie i nie są w stanie bezpiecznie wrócić do swojego kraju/regionu pochodzenia;
• członkowie rodziny wyżej wymienionych osób (małżonkowie, partnerzy pozostający w stałym związku nieformalnym, dzieci i inni członkowie rodziny, którzy stanowili część rodziny przed dniem 24 lutego, np. rodzice, dziadkowie itp.)

Kto nie jest objęty ochroną?

Ochrona nie obejmuje:

• obywateli Ukrainy już przebywających poza Ukrainą przed dniem 24 lutego 2022 r;
• obywateli państw spoza Ukrainy przebywających na Ukrainie, chyba że państwo członkowskie zdecyduje się zapewnić ochronę takim osobom;
• osób, w stosunku do których istnieją uzasadnione powody, by uznać je za zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa członkowskiego lub które popełniły poważne przestępstwa określone w przepisach.

Jak długo trwa ochrona?

Tymczasowa ochrona trwa początkowo jeden rok i o ile nie będzie zakończona, będzie automatycznie przedłużana o okresy sześciomiesięczne, maksymalnie do jednego roku (czyli łącznie do dwóch lat). Komisja będzie stale monitorować sytuację i może w każdej chwili zaproponować Radzie przedłużenie tymczasowej ochrony o maksymalnie jeden rok.

W jaki sposób osoby uprawnione mogą ubiegać się o ochronę?

Procedura ubiegania się o tymczasową ochronę może być różna w poszczególnych państwach członkowskich UE.

Czy Wielka Brytania jest zobowiązana do zapewnienia tymczasowej ochrony?

Ponieważ Wielka Brytania nie jest częścią UE, decyzja nie obejmuje jej terytorium. Obywatele Ukrainy, którzy chcą przenieść się do Wielkiej Brytanii, nadal będą potrzebowali wizy (w zależności od zmiany podejścia rządu brytyjskiego), ale mogą ubiegać się o nią w Polsce, Rumunii, na Węgrzech i w Mołdawii.

Projekt specustawy w Polsce

Aktualnie w Polsce trwają prace nad projektem ustawy dot. pomocy obywatelom Ukrainy. Zgodnie z jej wstępnymi założeniami:

Pobyt

• Obywatele Ukrainy, którzy przekroczyli granicę Polski od 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania w Polsce, będą mieli prawo do legalnego pobytu w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. (nie od daty wjazdu do Polski) bez dokonywania dodatkowych formalności;
• Ukrainiec będzie miał możliwość przedłużenia pobytu na ponad 18 miesięcy poprzez zaaplikowanie o pobyt czasowy, który uprawni do wykonywania pracy w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę;
• Projekt wprowadza także mechanizmy tymczasowo legalizujące pobyt dla osób przebywających już w Polsce przed 24 lutego 2022 r., którym skończy się wkrótce ważność wizy lub zezwolenia na pobyt czasowy;

Zatrudnienie

Obywatel Ukrainy właściwie od razu będzie mógł legalnie rozpocząć pracę, a jedyna związana z tym formalność będzie spoczywała na pracodawcy. W ciągu 14 dni od rozpoczęcia pracy, pracodawca będzie miał obowiązek poinformować o tym fakcie odpowiedni powiatowy urząd pracy. Co więcej, powiadomienie urzędu ma odbywać się elektronicznie, przy użyciu portalu praca.gov.pl. Wykonywanie pracy będzie w taki sposób możliwe przez cały okres legalnego pobytu obywateli, którzy wjechali do Polski po 24 lutym 2022 r.

W związku z trwającymi pracami legislacyjnymi powyższe założenia specustawy mogą jeszcze ulec zmianie.

 

[1] Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami

[2] Austria, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Islandia, Włochy, Łotwa, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja i Szwajcaria.